มอเตอร์ไซด์คันหนึ่งวิ่งปาดหน้ารถของ เรย์ (หนึ่ง-ชลัฏ ณ สงขลา) เรย์หักหลบอย่างแรง ทำให้รถของเขาวิ่งเข้าชนนักธุรกิจ (ตฤณ ลิมปสุรัติ) เข้าเต็มที่ จนตัวลอยขึ้นมาอยู่บนหลังคารถ

ประตูคุกปิดอย่างแรง เรย์ได้ลิ้มรสสัมผัสแรกของความโดดเดี่ยว ไร้อิสระ ด้วยข้อหาฆ่าคนตายโดยประมาท ครั้งแรกในห้องสี่เหลี่ยมแคบๆ เรย์ไม่สามารถปรับตัว ให้เข้ากับสถานการณ์ ที่พลิกผันอย่างรวดเร็วขนาดนี้ เรย์ต่อสู้กับการทรมานแทบบ้า

ผู้บัญชาการเรือนจำ (คงศักดิ์ แก่นมีผล) ได้อ่านแผ่นประวัติของเรย์ เห็นว่าไม่มีประวัติด่างพร้อย จึงยื่นข้อเสนอให้ว่า ถ้าอยากพ้นโทษเร็วๆ ให้รับเป็นสายให้กับเรือนจำ แต่สิ่งที่ต้องแลกคือ เรย์จะต้องถูกส่งไปในแดนต่างๆ และต้องทนสภาพเหมือนกับนักโทษทั่วๆ ไป เพื่อที่จะคอยสืบความเคลื่อนไหว ของพวกนักโทษ ผบ.เริ่มด้วยการบอกกฎเหล็ก ที่เรย์ต้องจดจำคือ ห้ามเชื่อเรื่องราวต่างๆ ที่นักโทษเล่าเด็ดขาด เพราะนักโทษทุกคน จะพูดเหมือนกันหมด คือพวกมัน "ไม่ผิด"

แล้ว น.ช. (นักโทษชาย) เรย์ ก็เป็นเสมือนตัวแทนของคนภายนอก ที่นำเราเข้าไปสู่โลกของนักโทษ เปิดเผยให้เห็นถึงชีวิตความเป็นอยู่ของน.ช. เรย์แทรกตัวเข้าไปอยู่ในแดนต่างๆ ในฐานะนักโทษใหม่ ต้องผ่านความเลวร้ายต่างๆ ซึ่งไม่ใช่ความเลวร้ายของผู้คุม (ต๊อบ-สหัสชัย ชุมรุม) แต่เป็นของ น.ช.ด้วยกันเอง ที่มีครบทุกประเภท พวกเก๋าคุก พวกขาใหญ่ พวกเพี้ยน พวกหัวหมอ พวกแท๊กซี่ พวกพ่อค้า พวกอิทธิพล ในสังคมของคนพวกนี้ เรย์ต้องเผชิญกับความเลวร้ายต่างๆ แบบครบทุกรส ยาเสพติด รักร่วมเพศ วิกลจริต ฯลฯ เพื่อไม่ให้ถูกจับได้ว่าเป็นสายให้ผู้คุม เรย์ก็ต้องกุเรื่องของตัวเองขึ้นมาให้ น.ช.อื่นๆ ฟังเช่นกัน เรย์กุเรื่องต่างๆ นานา ขึ้นมาเล่า แล้วแต่ว่าเขาจะคุยกับ น.ช. ที่เจอข้อหาไหน แต่เรื่องที่ดูเหมือนว่าจะน่าเชื่อถือที่สุด ก็คือเรื่องที่เขาชอบเล่าให้ ไอ้จ้อน (พิงค์ - พรชัย หงษ์รัตนาภรณ์) ฟัง เรย์สนิทกับจ้อนมาก เพราะมันมีนิสัยดี ตลกโปกฮา เป็นพวกเบาปัญญา แต่ชอบสอดรู้เรื่องชาวบ้าน จ้อนติดข้อหาขโมยของ และคงจะได้ออกไปในเร็ววัน เรย์เล่าว่าเขาเคยติดคุกมาแล้วในอดีต พ่อเป็นช่างยนต์ และต้องการให้เขาเรียนเทคนิค เรย์สอบเข้าไม่ได้ จึงต้องไปเรียนช่างกล นั่นเป็นช่วงเวลาที่เขาได้เริ่มลิ้มรสว่า การติดคุกเป็นอย่างไร

เรย์เริ่มจะเหมาะกับการเป็นสายลับในคุก เขาจับยาเสพติดได้หลายครั้ง งานชิ้นโบว์แดงของเขาคือ การให้ข่าวการแหกคุก จนกระทั่งพวกลูกน้องโดน "วิ" ขณะที่หนี และหัวโจก ไอ้ดำ (คาเงะ - ธีระวัฒน์ มุลวิไล) ถูกจับขังในขังแดง ไอ้ดำเริ่มสงสัยว่าเรย์เป็นสาย จึงพยายามหาทางแก้แค้น เรย์จับยาเสพติดได้อีก แต่ก็ต้องพบว่า คนที่เรย์จับได้เป็น "แพะ" ที่ไอ้ดำวางแผนแก้แค้น เหมือนกับเรย์ที่สมัยที่เรียนอยู่ช่างกล ด้วยความที่เขาเป็นเด็กเรียน ไม่เข้ากับพวกเกเร เขาก็ได้รับเกียรติให้เป็นแพะอย่างง่ายดาย เมื่อไอ้ถ่อยใช้ปืนปากกายิงกรอกปากคู่อริ แล้ววิ่งหนีผ่านมา ยัดปืนใส่กระเป๋าเสื้อเรย์ ก่อนที่ตำรวจจะเข้ามารวบตัวได้ทั้งหมด ดีแต่มีผู้ใหญ่มาช่วย โดย จอย (ต่าย - กษมา มุสิกุล) แฟนเรย์ต้องเอาตัวเข้าแลก

แล้วต่อมา เรย์ก็ได้พบกับนักโทษ ที่แม้แต่เรย์เองยังต้องเชื่อว่า พวกเขาเหล่านั้น ไม่ควรจะต้องเข้ามาสัมผัสนรกก่อนเวลาอันควร... ครูศิลป์ (สุทธิพงศ์ กนิษฐานนท์) ครูโรงเรียนต่างจังหวัด ที่ทำผิดแค่ขโมยเครื่องดนตรีโรงเรียนไปจำนำ แต่กลับถูกตัดสินจำคุกถึง 100 ปี, ลุงสิน (สามารถ แสงเสงี่ยม) ลุงตาบอดสนิท ที่เจอข้อหาพยายามฆ่าคนตาย ต้องติดคุกตลอดชีวิต, หนุ่ม (จอร์ช-โอรสสา ฤทธิกาญจน์) เด็กหนุ่มที่มองความรักเป็นสิ่งสวยงาม จนกระทั่งยอมทำผิด ริขายยาเสพติด เพียงเพื่อต้องการเงินไปขอสาวแต่งงาน.. เรย์เริ่มมองเห็นว่า ระบบที่อยู่ร่วมกันภายใต้กติกานี้ เหมาะสำหรับที่จะใช้กับคนเลวเท่านั้น การที่คนดีถูกจับมาเป็นแพะ ถือว่าเป็นความหายนะของระบบ นักโทษเหล่านี้ มักจะบอกกับเรย์ว่า ชะตากรรมคือต้นเหตุ แต่เรย์ก็ไม่เชื่อ และไม่เคยยอมรับว่า ตัวเขาก็เป็นเหยื่อของชะตากรรม เขาเชี่อว่าชีวิตของคนเรา ควรตกอยู่ในกำมือของตัวเองมากกว่า แต่แล้วเรย์ก็ต้องทบทวนสิ่งที่เขาคิดอีกครั้ง เมื่อเขาได้ข่าวชะตากรรมของจ้อน จ้อนจมน้ำตายในท่อระบายน้ำ ในขณะที่มีการนำเหล่า น.ช.ออกไปลอกท่อ ทั้งๆ ที่จ้อนเหลือเวลาในคุกอีกเพียงแค่วันเดียวก็จะพ้นโทษ

เรย์ได้พบกับ หมอจอน (จุ๊-พงษ์ศักดิ์ ดิษยเดช) ซึ่งเป็นคนที่ชาวคุกรัก และเชื่อใจมากที่สุด เรย์สืบได้ว่าจะมีการแหกคุกอีก เรย์เริ่มคิดว่าเหยื่อที่ไม่มีทางจะได้รับอภัยโทษ น่าจะมีโอกาสตัดสินชะตาชีวิตของตัวเอง มากกว่าจะปล่อยให้คนอื่นมาทำลายชีวิตพวกเขา เรย์เริ่มหาโอกาสวางแผนให้คนพวกนี้ได้หนีออกจากคุก โดยการสวมรอยไปกับพวกที่จะแหกคุก เรย์เข้าไปตกลงกับไอ้ดำ โดยเรย์จะไม่บอกเรื่องแหกคุกกับผู้คุม แต่มีข้อแม้คือจะต้องพาพวก "เหยื่อของระบบ" ออกไปด้วย เรย์เข้าร่วมมือวางแผนให้การแหกคุกเกิดขึ้น ในวันที่เรย์พ้นโทษออกจากคุก

แต่แล้วเรย์ก็พบกับสิ่งที่คาดไม่ถึง เมื่อเห็นว่าผู้ที่เดินเข้ามาในฐานะนักโทษใหม่คือ ผู้บัญชาการเรือนจำ หรือ ผบ.นั่นเอง ผบ.เจอข้อหาปล่อยนักโทษผิดคน แต่เมื่อเรย์เล่าให้ฟังถึงชะตากรรมของ น.ช.ที่เป็นเหยื่อ และความคิดที่จะปลดปล่อยเหยื่อเหล่านี้ ผบ. กลับแสดงจุดยืนของการเป็นผู้คุมด้วยการบอกว่า เรย์แหกกฏที่เคยบอกไว้ว่า ห้ามเชื่อพวก น.ช.เด็ดขาด

คืนนั้น ดูจะเป็นคืนที่ยาวนานมาก สำหรับ น.ช. หลายคน แต่ละคนกำลังเตรียมตัว และคิดถึงการแหกคุกในตอนเช้า แต่คนที่ต้องตัดสินใจหนักที่สุดคือ เรย์ ถ้าเขาพาพวก "คนดีในคุก" หนี เขาก็ต้องปล่อยคนเลวออกไปด้วย และเรย์ก็อาจจะต้องกลับเข้ามาในคุกนี้อีก แต่ถ้าเขาบอกแผนทั้งหมดกับผู้คุม "คนดีในคุก" ก็ต้องกลายเป็นเหยื่อของระบบต่อไปตลอด การแหกคุกจะสำเร็จหรือไม่ เรย์จะตัดสินใจเลือกให้ "เหยื่อของระบบ" มีโอกาสตัดสินชะตาชีวิตของตัวเอง หรือจะยอมปล่อยให้คนเลวได้มีโอกาสลอยนวล ออกไปสร้างปัญหาให้กับสังคมอีก ..เขาจะเลือกอย่างไร ?

ไท เอ็นเตอร์เท็นเมนท์ ภูมิใจเสนอ น.ช. นักโทษชาย ภาพยนตร์ดราม่า ที่ถ่ายทอดเรื่องราวเกี่ยวกับชีวิตความเป็นอยู่ ของนักโทษชายในเรือนจำ ผลงานกำกับของ มานพ เจนจรัสสกุล มือตัดต่อและบันทึกเสียงภาพยนตร์ไทยหลายเรื่อง เช่น รักเอย,เพลงสุดท้าย, จักรยานสีแดง, ถนนนี้หัวใจข้าจอง ฯลฯ ภาพยนตร์เรื่องนี้ สร้างจากสารคดีเรื่อง "คุก - ชีวิตในพันธนาการ" ของ อรสม สุทธิสาคร โดย มานพ เจนจรัสสกุล เป็นผู้ดัดแปลงมาเป็นบทภาพยนตร์

ภาพยนตร์เรื่อง น.ช. นักโทษชาย อำนวยการผลิตโดย วิสูตร พูลวรลักษณ์, ควบคุมการผลิดโดย ชนะใจ ต้นไทรทอง, ช่วยกำกับโดย วิชญวัฒน์ หล่าคำ และ กันยรัตน์ พุทธศาสน์, กำกับภาพโดย ฐนิสสพงษ์ ศศินมานพ และ ศิริเพ็ญ ศศินมานพ, คัดเลือกนักแสดงโดย พุฒยา ชัยมงคลเพชร, ฝึกสอนการแสดงโดย วิทิตนันท์ โรจนพานิช, ออกแบบงานสร้างโดย ธานินทร์ จักรเวช, กำกับศิลป์โดย ธงชัย สิทธิรักษ์, แต่งหน้าโดย พงศ์รัต กิจบำรุง, ทำผมโดย บุญส่ง ช่วยชูหนู, ออกแบบเครื่องแต่งกายโดย ภูษณิศา กิติเกรียงไกร

ภาพยนตร์เรื่อง น.ช. นักโทษชาย นำแสดงโดย ชลัฏ ณ สงขลา รับบทเป็น น.ช. เรย์, สหัสชัย ชุมรุม รับบทเป็น มั่น ผู้คุมนักโทษ, พรชัย หงษ์รัตนาภรณ์ รับบทเป็น น.ช. จ้อน, คงศักดิ์ แก่นมีผล รับบทเป็น ผู้บัญชาการเรือนจำ, สามารถ แสงเสงี่ยม รับบทเป็น น.ช. สิน, สุทธิ์พงศ์ กนิษฐานนท์ รับบทเป็น น.ช. ศิลป์, โอรสสา ฤทธิกาญจน์ รับบทเป็น น.ช. หนุ่ม, พงษ์ศักดิ์ ดิษยเดช รับบทเป็น หมอจอน ผอ.โรงพยาบาล, กษมา มุสิกุล รับบทเป็น จอย แฟนของเรย์, สันติ บุญกนก รับบทเป็น เพชฌฆาต, บัณฑิต แก้ววรรณา รับบทเป็น น.ช. ตุ๊ด, อุเทน ชาญหัด รับบทเป็น น.ช. หื่น, ธีระวัฒน์ มุลวิไล รับบทเป็น น.ช. ดำ, กัมปนาท แย้มวิมล รับบทเป็น น.ช. ขาใหญ่, เวสลี่ย์ หอมจันทร์ รับบทเป็น น.ช. ตุ๋ย, ตฤณ ลิมปสุรัต รับบทเป็น นักธุรกิจ, วิทิตนันท์ โรจนพานิช รับบทเป็น น.ช. วิกลจริต, ฉัฏฐ์ สีตบุตร รับบทเป็น น.ช. ขี้ยา, ปฐมาภรณ์ เพ็ญชาลี รับบทเป็น สาว ร่วมด้วยนักแสดงสมทบอีกมากมาย